Van Boom tot Bord – Eetbaar erfgoed

Met het project van Boom tot Bord worden culiniare gebruiken van fruit en noten nieuw leven ingeblazen, door kennis en ervaring daarover te verzamelen, te delen en toegankelijk te maken. Om zo ook de band tussen voeding en landschap te herstellen en te zorgen voor levend culinair erfgoed als drager van een mooi en natuurrijk landschap en een leefbaar platteland.

Er zijn honderden oude vruchtrassen in Nederland: appels, peren, pruimen, kersen, kweeperen, mispels, perziken en abrikozen en noten (walnoten, hazelnoten en tamme kastanjes). Veel meer en andere rassen en soorten dan dat er in de supermarkten te koop zijn. Een belangrijk kenmerk van al die oude vruchtrassen is, dat ze elk hun specifieke eigenschappen en daarmee ook specifieke toepassingen hebben. Sommige appel- en perenrassen zijn  geschikt om te drogen, andere voor sap, weer andere voor appelmoes, taart, cider, wijn, jams etc. Er zijn vroegrijpe rassen en rassen die laat rijp zijn en na het oogsten nog moeten narijpen voor ze gebruiksklaar zijn. Veel kennis over geschiktheid en beschikbaarheid in de tijd is  terug te vinden in oude documentatie  en receptenboeken en deels nog  aanwezig in de hoofden van  ouderen. 

Verschillende appelrassen, in de jaren twintig getekend door een fruitleraar.

Sommigen herinneren zich het drogen van zoete  appels  met restwarmte van de ovens van de bakkers in de buurt of boven op de afkoelende steenovens. Vervolgens werden die in melkbussen op zolder bewaard, als versnaperingen en om in de winter te verwerken  in  gerechten. Walnoten kunnen het beste bewaard worden in een traditionele ‘wanne-oele’ (gevlochten van wilgentenen) en  mispels moet je ná de eerste vorst plukken, maar dan  nog op een koele plek bewaren, voordat ze eetrijp zijn. Allemaal culinair erfgoed!

Meer weten: kijk op Van Boom tot Bord.

Afgeronde projecten

Handboek Buurtbongerds

Aanleg en beheer van dorps- en buurtboomgaarden

Overal in binnen- én buitenland zijn de afgelopen jaren mensen aan de slag gegaan met het aanplanten van fruitbomen en beheren van boomgaarden. Om weer te kunnen genieten van lekkere en gezonde appels, peren, pruimen, kersen en noten van eigen bodem. Maar ook om de buurt en het landschap groener, aantrekkelijker en mooier maken. Dorps- en buurtboomgaarden zijn leerzame ontmoetingsplekken, waar bloesemborrels en oogstfeesten worden gehouden, cursussen worden gegeven en de natuurlijke rijkdom van bloemen, egels, vogels en vleermuizen wordt gekoesterd.

In Handboek buurtbongerds hebben we  kennis en ervaringen van vele deskundigen en bewonersgroepen gebundeld. Op een toegankelijke en aanstekelijke manier, zodat bewoners die boomgaarden aanleggen en beheren, niet opnieuw het wiel hoeven uit te vinden. En ze bovendien elkaar weten te vinden, als onderdeel van een groeiende buurtbongerdbeweging.

Het Handboek Buurtbongerds is te bestellen via de Groeneboekenshop en kan ook hier worden ingezien.

Land van hagen en noten

Walnoten, hazelnoten en tamme kastanjes zijn lekkere en gezonde plantaardige eiwitbronnen. Die ook nog eens goed goed te telen zijn in een mooi en natuurrijk landschap. Vandaar dat de Stichting Land & Keuken werkt aan verschillende notenprojecten.

Noten leveren eiwit, ijzer, vitamine E en vitamine B1. In noten zit veel onverzadigd vet. Het eten van ongezouten noten beschermt tegen bepaalde hart- en vaatziekten. Vanwege deze positieve effecten staan noten sinds 2015 in de Schijf van Vijf en adviseert het Voedingscentrum dagelijks noten te eten.
Noten zijn smakelijke vervangers van dierlijke eiwit: ze passen goed in de eiwittransitie naar een meer duurzaam, toekomstbestendig dieet met minder dierlijke en meer plantaardige producten.
De verwachtingen is dan ook dat de consumptie en dus de vraag naar noten verder zal toenemen, ook de vraag naar noten van eigen bodem.

Landschap
Notenteelt is goed te integreren met andere vormen van voedselteelt, bijvoorbeeld via alley-cropping of extensieve veehouderij. Het kan bijproducten leveren voor de biobased economy (snoeihout, timmerhout). Ook laat het zich combineren met landschaps- en natuurbeheer, via hagen en singels met een hoge biodiversiteit. Hazelaars vervullen bijvoorbeeld van oudsher een belangrijke ecologische functie in het Nederlandse landschap. Hagen, singels, houtwallen vormen ecologische netwerken van waaruit vogels, insecten en reptielen zich kunnen verspreiden.
De verwerking van noten biedt mogelijkheden voor marktintroductie van nieuwe producten (olie, pesto, brood en gebak), die zich als ‘natuurproducten uit de regio’ laten vermarkten. Ook leveren notenbomen en struiken andere producten als hout en snoeimateriaal, die op veel manieren benut en vermarkt kunnen worden: voor manden, wandelstokken etc.
Alhoewel de notenteelt dus veel voordelen heeft, is die teelt in Nederland tot nu toe bescheiden (schattingen lopen uiteen van 50 tot 100 hectare). Het project Land van hagen en noten wil de notenteelt en -consumptie in Nederland verkennen en vooruithelpen. In dit project wordt onder andere samengewerkt met  LTO-Noord-projecten en de Nederlandse Notenvereniging. Kennis opgedaan in het project wordt onder andere toegepast in kwekerij De Nöttenboom.